SANTÉ augustus 2005 | Tekst: Francine Postma, Illustraties: Audrey Weren |
‘Iedereen heeft het, de vraag is wat je ermee doet’
Binnen een seconde weten dat je iemand niet mag of juist wél. ‘Voelen’ dat er iets gaat gebeuren of dat iemand liegt. De beste ingevingen kun je vaak niet aan anderen uitleggen, staat in het boek ‘Zeker weten. De kracht van onbewust denken’ dat komende maand verschijnt. Hoe komt het dat we sommige dingen in een oogwenk weten? En is het verstandig om altijd naar je onbewuste te luisteren?
Sommige dingen wéét je gewoon. Je kunt niet beredeneren waarom en je kunt het al helemaal niet aan een ander uitleggen, maar je bent ervan overtuigd dat je het bij het rechte eind hebt. Je ‘voelt’ het, net als de brandweercommandant die tijdens het blussen van een huis ‘voelde’ dat de vloer op instorten stond. Hij sommeerde zijn mannen het pand te verlaten en een paar minuten later stortte de vloer daadwerkelijk in. De commandant kon later niet uitleggen hoe hij zo zeker had geweten wat er ging gebeuren. Hij wist alleen dat hij geen seconde aan zijn gevoel had getwijfeld. Het is maar één van de voorbeelden in het boek ‘Zeker weten. De kracht van onbewust denken’ van de Amerikaan Malcolm Gladwell, dat komende maand verschijnt. In het boek bekijkt Gladwell hoe de hersenen eigenlijk werken bij het vormen van een oordeel of het nemen van een beslissing. Ook signaleert hij dat de beste beslissingen vaak die zijn, die je niet aan anderen kunt uitleggen. Op die momenten denk je namelijk niet na, maar volg je de stem van je ‘onbewuste’.
Bewust lezen
- Malcolm Gladwell, Zeker weten, de kracht van onbewust denken, verschijnt in september bij uitgeverij Contact.
- Roos Vonk, De eerste indruk, uitgeverij Boom. www.vonk-zelfbepaling.nl
- Carolina Bont, Hoogsensitiviteit als kracht, werken met je intuïtie, uitgeverij Spirit. www.effectieveintuitie.nl
OVERLEVINGSMECHANISME
Van alle ervaringen die je opdoet in je leven, beleef je er maar ongeveer tien procent bewust. Negentig procent van de ervaringen beleefje dus onbewust, al was het alleen maar omdat je niet alles tegelijk in je kunt opnemen. Maar ze gaan niet langs je heen: je hersenen signaleren ze wel degelijk en slaan ze op in je geheugen. Ieder mens heeft dus een reservoir aan ervaringen en emoties die niet aan de oppervlakte liggen, maar die wel een rol spelen in het leven van die persoon. Het is dit onbewuste dat onze instinctieve reacties bepaalt en ons bijvoorbeeld doet beslissen wie we aardig of aantrekkelijk vinden of juist niet, wat we wél willen en wat we juist uit de weg willen gaan.
Het onbewuste is dus eigenlijk een soort overlevingsmechanisme. Hoogleraar psychologie Roos Vonk: “In de eerste minuten dat we iets of iemand zien, gaan er ontelbare signalen door ons hoofd. Het is voor onze hersenen ondoenlijk om al die signalen te bevatten, maar ze beïnvloeden onze gedachten wel. Binnen een paar milliseconden scannen we bijvoorbeeld iemands uiterlijk. Onbewust activeert dat meteen allerlei associaties. Bij een Amerikaans onderzoek kregen proefpersonen heel kort een foto te zien van een zwarte man. Het ging zo snel dat ze die man niet bewust gezien konden hebben. Toch bleek dat er onbewust negatieve associaties, zoals ‘agressief’, in hen waren opgekomen. Andere psychologische experimenten laten zien dat mensen onmiddellijk associaties hebben bij een persoon, bijvoorbeeld een ‘warm’ of ‘koud’ gevoel. Verder lezen we van alles af aan geslacht, leeftijd en beroep. Mannen schatten we technischer in dan vrouwen, van vrouwen denken we dat ze gevoelig zijn, jonge mensen vinden we actiever dan oude mensen en van boekhouders denken we dat ze saai zijn.”
Een eerste indruk gaat dus vaak niet verder dan een stereotype. Vaak blijkt dat beeld later helemaal niet te kloppen. Vonk: “De eerste indruk van iemand is heel belangrijk, maar zeker niet alles bepalend. Als na enige tijd blijkt dat we iemand verkeerd hebben ingeschat, kunnen we onze indruk vaak wel bijschaven. Soms is dat wat moeilijker, bijvoorbeeld als we iemand in eerste instantie onbetrouwbaar of oneerlijk inschatten. Niemand is honderd procent betrouwbaar, dus al blijkt zo iemand later heel oprecht te zijn, dan nog blijven we er rekening mee houden dat hij of zij alsnog door de mand valt.”
‘In een paar milliseconden scannen we iemands uiterlijk. Onbewust activeert dat meteen allerlei associaties’
ZESDE ZINTUIG
Eerste indrukken zijn dus vaak onbetrouwbaar. Maar niet altijd. Manja (34): “Anderhalf jaar geleden kreeg onze afdeling een nieuw hoofd. Ik was niet bij de sollicitatie geweest, dus ik ontmoette haar pas vlak voordat ze begon. Zodra ik haar zag kreeg ik een kil, naar gevoel, waardoor ik me afvroeg of zij wel de juiste persoon voor ons team was. Maar ja, iedereen zag haar wel zitten, dus ik hield mijn mond. Al in haar proeftijd begonnen sommige van mijn collega’s ook aan haar te twijfelen. Een halfjaar later had er één om overplaatsing gevraagd, één was ontslagen en weer een ander had zelf ontslag genomen. De rest van het team heeft haar toen een ultimatum gesteld: jij eruit of wij eruit. Ik heb toen vaak gedacht: hadden we maar meteen onze intuïtie gevolgd…”
Intuïtie is volgens het woordenboek ‘een onmiddellijke, niet op redenering berustende overtuiging van de waarheid’. Vroeger werd intuïtie vooral toegedicht aan vrouwen. Zij zouden het befaamde ‘zesde zintuig’ hebben, waardoor ze van nature dingen aanvoelden of konden aflezen aan iemands gezicht of houding. Tegenwoordig zijn de meeste mensen het erover eens dat dit idee nogal achterhaald is. Oké, vrouwen kunnen zich misschien iets gemakkelijker inleven in anderen, maar dat betekent niet dat mannen dat niet kunnen. Misschien willen ze het wel niet. En mannen kunnen soms ook intuïtief handelen,denk maar aan de brandweercommandant.
ZELF ONTWIKKELEN
Carolina Bont is directeur van het Centrum voor Effectieve Intuitie in Haarlem en schrijfster van het boek ‘Hoogsensitiviteit als kracht, werken met je intuïtie’. ‘Intuïtie’, lezen we in het boek, ‘is iets anders dan impulsief associëren. Niet elke onverklaarbare ingeving, indruk of gevoel is intuïtief. Met intuïtie zoeken we naar zinvolle antwoorden op vragen.’ In tegenstelling tot wat de titel van haar boek doet vermoeden, kan iedereen volgens Bont zijn intuïtie ontwikkelen en heeft iedereen daar ook baat bij. Op het Centrum voor Effectieve Intuïtie kun je een cursus volgen om je intuïtieve vermogens te trainen. Zo vergroot je volgens Bont de kans op waardevolle inzichten. “Grote filosofen als Plato, Spinoza en Nietzsche zagen intuïtie als een hogere vorm van kennis. Een dieper weten, dat zich via je zintuigen, je gevoel en je denken manifesteert. Als je dat ontwikkelt, zul je efficiënter, alerter en meer ontspannen gaan functioneren. Je vergroot je zelfkennis en je krijgt meer signalen uit je omgeving dan uit woorden en lichaamstaal alleen. Intuïtie heeft veel te maken met ons vermogen om dingen van een andere kant te bekijken en oplossingen te bedenken waaraan anderen zijn voorbijgegaan. Niet altijd maar het voor de hand liggende zeggen, denken en doen. Op een eigen originele manier tegen de wereld aankijken.”
‘Als we de kwaliteit van onze intuïtie verhogen, komen we uiteindelijk tot doeltreffender daden’
Wat bepaalt een eerste indruk?
Onderzoek wijst uit dat in de eerste dertig seconden van een eerste ontmoeting, of die nu zakelijk is of privé, 55 procent van de aandacht gaat naar de kleren, kapsel en het gebit van de ander. Ook op nagels, schoenen, accessoires en make-up wordt gelet. Image consultant Angelique Broers: “Een opgemaakte vrouw kan in een sollicitatiegesprek twintig procent meer salaris vragen dan een onopgemaakte vrouw. Het gebruik van make-up komt professioneel over en dwingt dus respect af.” 38 procent van de aandacht bij een eerste ontmoeting gaat naar lichaamstaal, dus: houding,oogcontact, hoe iemand een hand geeft, etc. Broers: “Als iemand je bij een eerste ontmoeting niet recht aankijkt,komt dat zwak of ongeïnteresseerd over. Ook een slap handje of een zweethand kunnen een negatief effect hebben. Anderzijds kan een te krachtige handdruk of te intensief oogcontact weer als intimiderend worden ervaren.” De resterende zeven procent van de aandacht gaat naar de stem. Heb je een snerpende stem, zeg dan de eerste dertig seconden alleen het hoogstnoodzakelijke. Pas na die halve minuut, waarin dus alleen op uiterlijke kenmerken wordt beoordeeld, gaat de aandacht naar wat iemand eigenlijk te zeggen heeft. Meer weten? www.angeliquebroers.nl
Ongebruikelijk denken
Waarom doen we vaak niets met onze intuïtie? Volgens Carolina Bont verwerpen we onze intuitie als we iets niet onder ogen willen zien. “Laatst vertelde een jonge vrouw mij dat ze zonder aanwijsbare reden opeens wist dat ze een verkeerde keuze had gemaakt in haar werk, op een moment dat ze die nog terug kon draaien. Uit ongemak en nervositeit over die vergissing drukte ze haar intuïtieve waarschuwing weg, met alle onprettige gevolgen van dien. Maar het kan ook zijn dat we niet de moed opbrengen om onze eigen koers te varen. We vinden het veiliger om te doen wat er van ons wordt verwacht en durven niet van mening te verschillen. Zeker als de intuïtie nogal ongebruikelijk is, kan het zijn dat we onze mond houden en de ingeving afdoen als een raar idee. En als het gaat om het doorhakken van een knoop: dat kan pijnlijk zijn, waardoor we dat moment liever uitstellen. Een keuze maken betekent dat je andere mogelijkheden uitsluit en dat voelt als verlies. Bij beslissingen raken we vaak verstrikt in een massa niet ter zake doende gedachten die de oplossing van het probleem onwaarschijnlijk maken. Na afloop realiseren we ons vaak dat we in de weg ernaartoe allerlei onrealistische en onlogische gedachten, angsten en schuldgevoelens hebben opgeruimd.”
Naast individuele trainingen geeft Carolina Bont ook regelmatig adviezen aan verschillende bedrijven. “Op steeds meer terreinen in onze maatschappij wordt een creatieve inbreng verwacht. Veel maatschappelijke problemen vragen er ook dringend om dat we ontsnappen uit het collectieve denken en oefenen om buiten de gewoonlijke kaders te leren waarnemen. Als we de kwaliteit van onze intuïtie verhogen, komen we uiteindelijk tot doeltreffender daden. Als we leren onze diepste verlangens te volgen en in harmonie met onszelf te leven, gaan we vanzelf harmonischer om met anderen en met de natuur.”
Gevoel en Verstand
Hoe mooi dit allemaal ook klinkt, het betekent niet dat je dus altijd klakkeloos je intuïtie moet volgen. Er zijn genoeg voorbeelden te bedenken van mensen die dat wel deden en zichzelf daarmee in grote problemen brachten. In een impuls je baan opzeggen terwijl je nog geen zicht hebt op nieuw werk, ervandoor gaan met een ander, terwijl je eigen partner veel beter bij je past… Eigenlijk is het bij het volgen van je intuïtie net als bij een eerste indruk: de nuancering ontbreekt. Roos Vonk: “Intuïtie is niets meer dan het opvangen van signalen van je onbewuste. Iedereen krijgt die signalen, het is alleen maar de vraag wat je ermee doet. Je kunt ze oppikken en dus luisteren naar je onbewuste, maar je kunt ze ook negeren. Soms is het helemaal niet slim om naar je onbewuste te luisteren. Het is namelijk niets meer dan je instinct, waar je dan naar luistert. Om een simpel voorbeeld te geven: je wilt eigenlijk drie kilo afvallen, maar opeens krijg je onbedwingbare zin in een zak patat. Als je je dan laat leiden door je intuïtie, of je gevoel, hoe je het ook wilt noemen, dan ren je naar de snackbar en heb je een halfuur later spijt. Dus dat extreem intuïtieve gedrag levert je niet altijd iets op.” Het is dan ook zaak om ook je langetermijndoelen in de gaten te houden en je daarvan niet te laten afleiden door tijdelijke impulsen. Vonk: “Als je alleen maar naar je gevoel luistert, zul je geneigd zijn alleen aan de korte termijn te denken. Dat betekent niet dat je alleen naar je verstand moet luisteren. We denken te veel in een scheiding tussen verstand en gevoel. Alsof je door een rationele beslissing te nemen per definitie je gevoel negeert. Als je nadenkt over wat nu echt belangrijk voor je is in je leven, wat voor persoon je wilt zijn, wat je grotere waarden en doelen zijn, dan vallen gevoel en verstand samen. Dan gaat het om de vraag: wat wil ik nu écht. Maar om daar contact mee te maken, moet je er wel even bewust bij stil staan. “Voor mensen die dit moeilijk vinden, geeft Vonk de workshop ‘zelfbepaling’. Daar leert ze mensen weer in contact te komen met zichzelf en helder voor ogen te krijgen wat ze écht willen.
Vertrouwen of negeren?
Wanneer is het nu wel en wanneer juist niet verstandig om naar je onbewuste te luisteren? Volgens Malcolm Gladwell in ‘Zeker weten’ hangt het antwoord af van het terrein waarop we ons begeven. Om maar weer het voorbeeld van de brandweercommandant te noemen: deze man was op zijn vakgebied een expert. Het was dus niet meer dan logisch dat hij een juiste inschatting kon maken over de conditie van de vloer in het brandende huis. In een andere situatie had hij misschien beter niet op zijn intuïtie kunnen afgaan. Dit betekent volgens Gladwell niet dat onze intuïtieve reacties en beslissingen verkeerd zijn als we ons buiten onze kennisgebieden begeven. Ze zijn alleen maar oppervlakkig en niet honderd procent betrouwbaar. Dat komt omdat ze niet gebaseerd zijn op werkelijk begrip. In veel gevallen komt intuïtie dus neer op vakkennis en ervaring.
Oefening baart kunst
Met de volgende intuitieoefeningen verhoog je je concentratie en boor je je innerlijke hulpbronnen aan.
- Voel je je opgejaagd? Sta er even bij stil, ervaar je gevoelens bewust. Zucht eens diep voordat je weer verder gaat. Zeg tegen jezelf: “Ik heb genoeg tijd om alles te doen wat ik graag wil doen en wat nodig is om te doen.”
- Heb je net iets vervelends meegemaakt, een hevig meningsverschil of maak je je zorgen en weet je niet wat je moet doen? Neem dan een paar minuten pauze, zorg voor stilte in jezelf, zodat alles kan bezinken. Geef het probleem over aan je intuïtie. Zeg: “Hier zit ik mee, ik laat het los en sta open voor een antwoord.”
(Uit: Hoogsensitiviteit als kracht, werken met je intuïtie van Carolina Bont)
Hoe goed is jouw intuïtie?
Doe de test
Test: Welk gevoelstype ben jij?
Geef aan op een schaal van 1 tot en met 5 in hoeverre de volgende uitspraken in het algemeen op jou van toepassing zijn. Denk niet te lang na over je antwoorden. Geef bij elke stelling zo eerlijk mogelijk aan hoe het daadwerkelijk voor jou is,en niet hoe je vindt dat het zou moeten zijn.
1. Ik ben zeer gelijkmatig in mijn stemming/humeur
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
2. Ik weet meestal heel duidelijk wat mijn gevoelens zijn.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
3. Als ik me rot voel, kan ik echt in een heel diep dal zitten en me de ongelukkigste persoon van de wereld voelen.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
4. Ik begrijp mijn eigen gevoelens altijd goed.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
5. Als ik blij ben, kan dat gevoel zo sterk zijn dat ik het idee heb dat ik elkaar barst van vreugde.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
6. Ik beleef mijn gevoelens altijd heftig en intens.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5
7. Ik ben me altijd goed bewust van mijn gevoelens.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
8. Ik heb dieper dalen en hoge bergen in mijn gevoelsleven.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
9. Ik ben vaak in de war over wat ik voel.
helemaal niet van toepassing 1 2 3 4 5 zeer van toepassing
Bereken de intensiteit van je gevoelens door je antwoorden op vraag 3,5,6 en 8 bij elkaar op te tellen en daar het antwoord op vraag 1 vanaf te trekken. De uitkomst is een getal tussen de -1 en 19.
Bij 10 of hoger heb je een hoge intensiteit van gevoelens. Bij lager dan 10 heb je een lage intensiteit van gevoelens.
Bereken de helderheid die je hebt over je gevoelens door je antwoorden op vraag 2,4 en 7 bij elkaar op te tellen en daar het antwoord op vraag 9 vanaf te trekken. De uitkomst is een getal tussen de -2 en 14.
Bij 9 of hoger heb je een hoge helderheid over je gevoelens. Bij lager dan 9 heb je een lage helderheid over je gevoelens.
Lees hier welk gevoelstype jij bent:
1. Hoge helderheid, lage intensiteit: je bent RELATIVEREND.
Je weet in het algemeen heel goed wanneer je wel en wanneer je niet naar je gevoel moet luisteren. Ga zo door!
2. Hoge helderheid, hoge intensiteit: je bent TEMPERAMENTVOL.
Je bent geneigd te vaak op je gevoel af te gaan en te weinig naar de lange termijn te kijken. Vergeet niet wat je in de toekomst voor ogen hebt!
3. Lage helderheid, lage intensiteit: je bent ‘COOL’.
Je bent geneigd te weinig naar je gevoel te luisteren. Je zou kunnen proberen je gevoel wat meer toe te laten.
4. Lage helderheid, hoge intensiteit: je bent ‘OVERDONDERD’.
Je vindt het waarschijnlijk heel moeilijk om de waarde van je gevoelens te beoordelen.Je bent geneigd daarover te piekeren. Probeer wat minder over jezelf na te denken en dus meer je gevoel te volgen.
